Overzicht prehistorische culturen (beknopt)
Abbevillien Gaat vooraf aan het Europese Acheuléen en bestaat voornamelijk uit ruw bewerkte stenen handwerktuigen. Vergelijkbaar met het Chelles-Acheuléen handwerk uit Afrika. Genoemd naar de vindplaats Abbeville aan de rivier de Somme in Frankrijk.
Acheuléen Is een langdurige cultuur periode in Europa en Noord-Afrika. Een cultuur met veel bifaces en hakwerktuigen. Komt na het Abbevillien in Noord-Afrika en wordt hier Chelles-Acheuléen genoemd. In Frankrijk naar de vindplaats St-Acheul.
Atlitien Is ontwikkeld uit het Artelien van het Midden-Oosten. Aan artefacten o.a. eindschrabbers en beitels. Invloeden uit de Aurignacien traditie.
Anyathien Werktuigen met één en tweezijdige bewerking. Gevonden vnl. in Birma. De artefacten zijn o.a. gemaakt van verkiezeld hout en tufsteen. Gedateerd in de Tweede tot en met de Vierde Regentijd.
Ahrensburg Cultuur uit het late Laat-Paleolithicum verwant aan het Magdalénien. Ontwikkeld uit de Hamburgcultuur gevonden in Noord-Duitsland. Aan artefacten kleine werktuigen o.a. driehoek spitsen. Geweihakken en hertshoornhamers of bijlen. Verbreid in geheel Noord-Europa.
Artelien Genoemd naar afzettingen bij Kour Akil in Libanon. Vertoont introductie van het Aurignacien type. Aan artefacten vnl. spitse schrabbers en schuin afgeknotte werktuigen.
Atérien Werktuigen uit het Laat-Paleolithicum in Noord-Afrika. Typische artefacten zijn de steel- of boogschrapers. Werktuigen met een uitsteeksel om te bevestigen aan een handvat. Mogelijk ontstaan uit het late Moustérien. Afslagen met nog de typische Levalloisbewerking.
Aurignacien is de naam van een cultuur uit het Laat-Paleolithicum in Europa. Het Aurignacien begon tussen 40.000 en 36.000 jaar geleden en eindigde tussen 28.000 en 26.000 jaar geleden. De naam is afgeleid van de vindplaats Aurignac in Frankrijk. De cultuur bracht bewerkte botten voort met groeven in de onderkant en enkele voorbeelden van de oudste grotschilderkunst. De vuurstenen werktuigen waren gevarieerder dan die van eerdere industrieën en werden gemaakt van fijnere klingen die werden afgeslagen van voorbewerkte kernen. Menselijke resten van de Cro-Magnon en Aurignacien-artefacten aangetroffen bij het Les Eyzies-de-Tayac in Frankrijk zijn een aanwijzing dat de cultuur menselijk was en niet een product van Neanderthalers. Het Aurignacien werd opgevolgd door het Gravettien, het Solutréen en het Magdalénien.
Azilien Komt na het latere Magdalénien en zet zich voort tot in de na-ijstijden maar behoort tot het Mesolithicum. Aan artefacten o.a. ovale eindschrapers, kopschrapers en Azilienspitsen.
Bambesien Komt vooral voor in Zuidelijk Afrika in het voormalige Zuid-Rhodesië en is een variant van de Sangoencultuur uit het Moustérien stadium in Afrika. Artefacten vnl. schijfvormige kernstukken, ovale bifaces, picwerktuigen (houwelen), dikke eindschrapers en spitsen.
Baradostien Genoemd naar laag 3 in Skanidar in Irak. Gedateerd in het vroege Laat-Paleolithicum ca. 33.000 tot 27.000 v.Chr. Aan artefacten o.a. eindschrapers, beitels, priemen en bewerkte klingen met Aurignacien bewerkingsinvloeden.
Het Bohunicien is een zogenaamde overgangsindustrie tussen Midden-Paleolithicum en het Laat-Paleolithicum in het oosten van Europa en is genoemd naar de vindplaats Bohunice, een wijk van Brno in Tsjechië. De cultuur valt in de periode 43.000 tot 35.000 BP en is daarmee gelijktijdig aanwezig met het West-Europese Châtelperronien en het Aurignacien. Aan werktuigen zijn bladspitsen, spitsen, schaven en krabbers, klingen en getande voorwerpen gevonden. Vaak is hierbij de Levallois techniek gebruikt.
De Brommecultuur, genoemd naar een nederzetting bij Bromme in het westen van Seeland in Denemarken, is een cultuur aan het eind van het Laat-Paleolithicum, ca. 9700 -9000 v.Chr. Er zijn op diverse plaatsen in Denemarken en Sleeswijk -Holstein overblijfselen van deze cultuur gevonden. In Zweden is de cultuur bekend van de oudste nederzetting van het land, bij Segebro. Alle werktuigen, priemen, schrapers en pijlpunten, werden gemaakt van steenafslagen. Bijlen zijn niet aangetroffen. De cultuur lijkt zoveel op de latere Ahrensburgcultuur dat de twee samen wel de Lyngbycultuur worden genoemd. De Brommecultuur wordt ook wel als een oudere noordelijke tak van de Ahrensburgcultuur gezien.
Capsien Noord-Afrikaanse cultuur uit het late Laat-Paleolithicum en het Mesolithicum. Vertoont overeenkomst met het Europese Laat-Magdalénien. Genoemd naar de streek Capa in Tunesië en wordt dus als zodanig gedateerd.
Châtelperronien (ca. 33.000 - 27.000 v.Chr.) was de vroegste cultuur van het Laat-Paleolithicum in Midden- en Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje. De naam is afkomstig van de vindplaats Châtelperron. De industrie lijkt te zijn ontstaan uit het Moustérien want er werd gewerkt met Levalloiskernen De industrie werd gekenmerkt door getande stenen werktuigen en door een typisch vuurstenen mes met een enkele snijrand en een botte, gebogen achterkant. Het Châtelperronien werd verdrongen door het Aurignacien.
Chelléen Het Afrikaanse equivalent van het Europese Abbevillien of Chelles-Acheuléen. Dit handwerk wordt nu in Afrika Acheuléen genoemd.
Choukouterien Is een scherf en chopping tool cultuur uit de grot van Choukoutien bij Peking in China waar men overblijfselen gevonden heeft van de Homo erectus of de Pekingmens.
Clactonien Een scherf en chopping tool cultuur uit het Midden-Pleistoceen gevonden in Zuidoost-Engeland; voorloper van het Acheuléen.
Fauresmith Is ontwikkeld uit het eind van het Acheuléen in Afrika en wordt gedateerd in de Eerste Tussentijd, een tijdgenoot van de Sangoencultuur. De artefacten gemaakt van hard leisteen zijn typisch voor deze cultuur.
Gravettien Is een cultuur uit het Laat-Paleolithicum in Europa. Typische artefacten zijn oa de klingen met rug.
Hamburgcultuur Een cultuur fase die vnl. gevonden wordt in Noord-Duitsland en een tijdgenoot van het Magdalénien . Aan artefacten fijn bewerkte klingen, korte eindschrapers en de kenmerkende Hamburg- en driehoekspitsen.
Ibero-Maurusien Ook bekend als het Oranien, een Laat-Paleolithisch handwerk dat vnl. gevonden wordt in Algerije, Noord-Afrika.
Jabrudien Een handwerk van vnl. scherfwerktuigen uit de Clactonien traditie. Wordt gevonden in het Midden-Oosten. Aan werktuigen veel gladde schrapers van dikke scherven gemaakt. Genoemd naar de vindplaats Jabrud in Syrië.
Lupembien Is een Mesolithische cultuur uit Centraal-Afrika met veel type artefacten. Komt voort uit de Sangoentraditie.
Magdalénien Een Laat-Paleolithisch handwerk uit West-Europa. Deze cultuur maakte werktuigen van been en hertshoorn maar ook kunstvoorwerpen en grotschilderingen.
Micoquien Is een handwerk uit Moustérien traditie uit de Würmijstijd periode.Vroeger deelde men deze in bij het Acheuléen maar nu wordt het toegedacht aan de Neanderthaler. Typische artefacten die lijken op lange dunne en spitse bifaces.
Moustérien Verzamelnaam voor een geheel van handwerk culturen uit Europa, Azië en Afrika gedurende de Würmijstijd. Alle in deze periode voorkomende tradities tonen en hebben bepaalde typologische en technische eigenschappen. Veelal met de zelfde bewerking bv de Levalloistechniek. Het was een lange periode van 120.000 jaar tot omstreeks 40.000 v. Chr.
Oldowan De tot nu toe vroegst bekende cultuur met werktuigen vnl. choppers en chopping tools gemaakt van o.a. ronde en platte rolstenen die maar 2 tot 4 afslagen vertonen per artefact.
Padjitanien Cultuur met handwerk van choppers of chopping tools traditie uit Java. Wordt gedateerd in dezelfde periode als het Acheuléen uit Europa en Afrika.
Périgordien Franse cultuur uit het Laat-Paleolithicum met typische artefacten o.a. klingen met rug. Het vroege Périgordien is een autochtoon Frans handwerk dat zich heeft ontwikkeld uit het Moustérien. De latere Périgordien culturen die het Aurignacien opvolgen vertonen overeenkomst met de Gravettien culturen.
Solutréen Handwerk uit het Laat-Paleolithicum in Europa en wordt gedateerd in het begin van de Würm III ijstijd. Kenmerkend voor deze cultuur zijn de zgn. laurierbladspitsen een meesterwerk gemaakt van vuursteen.
Stellenbosch Is een handwerk uit de Afrikaanse serie Acheuléen handbijl-culturen. Wordt gedateerd in de Kanjeran Regentijd in het Laat- tot Midden-Pleistoceen.
Szeletien Een handwerk uit het Laat-Paleolithicum in Centraal-Europa en wordt gedateerd in dezelfde periode als het Périgordien en het Aurignacien. Mogelijk ontwikkeld uit de Moustérien traditie. Een cultuur met veel bladvormige spitsen.
Tayacien Is een handwerk uit het Vroeg-Paleolithicum maar zonder handbijlen.
Acheuléen Is een langdurige cultuur periode in Europa en Noord-Afrika. Een cultuur met veel bifaces en hakwerktuigen. Komt na het Abbevillien in Noord-Afrika en wordt hier Chelles-Acheuléen genoemd. In Frankrijk naar de vindplaats St-Acheul.
Atlitien Is ontwikkeld uit het Artelien van het Midden-Oosten. Aan artefacten o.a. eindschrabbers en beitels. Invloeden uit de Aurignacien traditie.
Anyathien Werktuigen met één en tweezijdige bewerking. Gevonden vnl. in Birma. De artefacten zijn o.a. gemaakt van verkiezeld hout en tufsteen. Gedateerd in de Tweede tot en met de Vierde Regentijd.
Ahrensburg Cultuur uit het late Laat-Paleolithicum verwant aan het Magdalénien. Ontwikkeld uit de Hamburgcultuur gevonden in Noord-Duitsland. Aan artefacten kleine werktuigen o.a. driehoek spitsen. Geweihakken en hertshoornhamers of bijlen. Verbreid in geheel Noord-Europa.
Artelien Genoemd naar afzettingen bij Kour Akil in Libanon. Vertoont introductie van het Aurignacien type. Aan artefacten vnl. spitse schrabbers en schuin afgeknotte werktuigen.
Atérien Werktuigen uit het Laat-Paleolithicum in Noord-Afrika. Typische artefacten zijn de steel- of boogschrapers. Werktuigen met een uitsteeksel om te bevestigen aan een handvat. Mogelijk ontstaan uit het late Moustérien. Afslagen met nog de typische Levalloisbewerking.
Aurignacien is de naam van een cultuur uit het Laat-Paleolithicum in Europa. Het Aurignacien begon tussen 40.000 en 36.000 jaar geleden en eindigde tussen 28.000 en 26.000 jaar geleden. De naam is afgeleid van de vindplaats Aurignac in Frankrijk. De cultuur bracht bewerkte botten voort met groeven in de onderkant en enkele voorbeelden van de oudste grotschilderkunst. De vuurstenen werktuigen waren gevarieerder dan die van eerdere industrieën en werden gemaakt van fijnere klingen die werden afgeslagen van voorbewerkte kernen. Menselijke resten van de Cro-Magnon en Aurignacien-artefacten aangetroffen bij het Les Eyzies-de-Tayac in Frankrijk zijn een aanwijzing dat de cultuur menselijk was en niet een product van Neanderthalers. Het Aurignacien werd opgevolgd door het Gravettien, het Solutréen en het Magdalénien.
Azilien Komt na het latere Magdalénien en zet zich voort tot in de na-ijstijden maar behoort tot het Mesolithicum. Aan artefacten o.a. ovale eindschrapers, kopschrapers en Azilienspitsen.
Bambesien Komt vooral voor in Zuidelijk Afrika in het voormalige Zuid-Rhodesië en is een variant van de Sangoencultuur uit het Moustérien stadium in Afrika. Artefacten vnl. schijfvormige kernstukken, ovale bifaces, picwerktuigen (houwelen), dikke eindschrapers en spitsen.
Baradostien Genoemd naar laag 3 in Skanidar in Irak. Gedateerd in het vroege Laat-Paleolithicum ca. 33.000 tot 27.000 v.Chr. Aan artefacten o.a. eindschrapers, beitels, priemen en bewerkte klingen met Aurignacien bewerkingsinvloeden.
Het Bohunicien is een zogenaamde overgangsindustrie tussen Midden-Paleolithicum en het Laat-Paleolithicum in het oosten van Europa en is genoemd naar de vindplaats Bohunice, een wijk van Brno in Tsjechië. De cultuur valt in de periode 43.000 tot 35.000 BP en is daarmee gelijktijdig aanwezig met het West-Europese Châtelperronien en het Aurignacien. Aan werktuigen zijn bladspitsen, spitsen, schaven en krabbers, klingen en getande voorwerpen gevonden. Vaak is hierbij de Levallois techniek gebruikt.
De Brommecultuur, genoemd naar een nederzetting bij Bromme in het westen van Seeland in Denemarken, is een cultuur aan het eind van het Laat-Paleolithicum, ca. 9700 -9000 v.Chr. Er zijn op diverse plaatsen in Denemarken en Sleeswijk -Holstein overblijfselen van deze cultuur gevonden. In Zweden is de cultuur bekend van de oudste nederzetting van het land, bij Segebro. Alle werktuigen, priemen, schrapers en pijlpunten, werden gemaakt van steenafslagen. Bijlen zijn niet aangetroffen. De cultuur lijkt zoveel op de latere Ahrensburgcultuur dat de twee samen wel de Lyngbycultuur worden genoemd. De Brommecultuur wordt ook wel als een oudere noordelijke tak van de Ahrensburgcultuur gezien.
Capsien Noord-Afrikaanse cultuur uit het late Laat-Paleolithicum en het Mesolithicum. Vertoont overeenkomst met het Europese Laat-Magdalénien. Genoemd naar de streek Capa in Tunesië en wordt dus als zodanig gedateerd.
Châtelperronien (ca. 33.000 - 27.000 v.Chr.) was de vroegste cultuur van het Laat-Paleolithicum in Midden- en Zuid-Frankrijk en Noord-Spanje. De naam is afkomstig van de vindplaats Châtelperron. De industrie lijkt te zijn ontstaan uit het Moustérien want er werd gewerkt met Levalloiskernen De industrie werd gekenmerkt door getande stenen werktuigen en door een typisch vuurstenen mes met een enkele snijrand en een botte, gebogen achterkant. Het Châtelperronien werd verdrongen door het Aurignacien.
Chelléen Het Afrikaanse equivalent van het Europese Abbevillien of Chelles-Acheuléen. Dit handwerk wordt nu in Afrika Acheuléen genoemd.
Choukouterien Is een scherf en chopping tool cultuur uit de grot van Choukoutien bij Peking in China waar men overblijfselen gevonden heeft van de Homo erectus of de Pekingmens.
Clactonien Een scherf en chopping tool cultuur uit het Midden-Pleistoceen gevonden in Zuidoost-Engeland; voorloper van het Acheuléen.
Fauresmith Is ontwikkeld uit het eind van het Acheuléen in Afrika en wordt gedateerd in de Eerste Tussentijd, een tijdgenoot van de Sangoencultuur. De artefacten gemaakt van hard leisteen zijn typisch voor deze cultuur.
Gravettien Is een cultuur uit het Laat-Paleolithicum in Europa. Typische artefacten zijn oa de klingen met rug.
Hamburgcultuur Een cultuur fase die vnl. gevonden wordt in Noord-Duitsland en een tijdgenoot van het Magdalénien . Aan artefacten fijn bewerkte klingen, korte eindschrapers en de kenmerkende Hamburg- en driehoekspitsen.
Ibero-Maurusien Ook bekend als het Oranien, een Laat-Paleolithisch handwerk dat vnl. gevonden wordt in Algerije, Noord-Afrika.
Jabrudien Een handwerk van vnl. scherfwerktuigen uit de Clactonien traditie. Wordt gevonden in het Midden-Oosten. Aan werktuigen veel gladde schrapers van dikke scherven gemaakt. Genoemd naar de vindplaats Jabrud in Syrië.
Lupembien Is een Mesolithische cultuur uit Centraal-Afrika met veel type artefacten. Komt voort uit de Sangoentraditie.
Magdalénien Een Laat-Paleolithisch handwerk uit West-Europa. Deze cultuur maakte werktuigen van been en hertshoorn maar ook kunstvoorwerpen en grotschilderingen.
Micoquien Is een handwerk uit Moustérien traditie uit de Würmijstijd periode.Vroeger deelde men deze in bij het Acheuléen maar nu wordt het toegedacht aan de Neanderthaler. Typische artefacten die lijken op lange dunne en spitse bifaces.
Moustérien Verzamelnaam voor een geheel van handwerk culturen uit Europa, Azië en Afrika gedurende de Würmijstijd. Alle in deze periode voorkomende tradities tonen en hebben bepaalde typologische en technische eigenschappen. Veelal met de zelfde bewerking bv de Levalloistechniek. Het was een lange periode van 120.000 jaar tot omstreeks 40.000 v. Chr.
Oldowan De tot nu toe vroegst bekende cultuur met werktuigen vnl. choppers en chopping tools gemaakt van o.a. ronde en platte rolstenen die maar 2 tot 4 afslagen vertonen per artefact.
Padjitanien Cultuur met handwerk van choppers of chopping tools traditie uit Java. Wordt gedateerd in dezelfde periode als het Acheuléen uit Europa en Afrika.
Périgordien Franse cultuur uit het Laat-Paleolithicum met typische artefacten o.a. klingen met rug. Het vroege Périgordien is een autochtoon Frans handwerk dat zich heeft ontwikkeld uit het Moustérien. De latere Périgordien culturen die het Aurignacien opvolgen vertonen overeenkomst met de Gravettien culturen.
Solutréen Handwerk uit het Laat-Paleolithicum in Europa en wordt gedateerd in het begin van de Würm III ijstijd. Kenmerkend voor deze cultuur zijn de zgn. laurierbladspitsen een meesterwerk gemaakt van vuursteen.
Stellenbosch Is een handwerk uit de Afrikaanse serie Acheuléen handbijl-culturen. Wordt gedateerd in de Kanjeran Regentijd in het Laat- tot Midden-Pleistoceen.
Szeletien Een handwerk uit het Laat-Paleolithicum in Centraal-Europa en wordt gedateerd in dezelfde periode als het Périgordien en het Aurignacien. Mogelijk ontwikkeld uit de Moustérien traditie. Een cultuur met veel bladvormige spitsen.
Tayacien Is een handwerk uit het Vroeg-Paleolithicum maar zonder handbijlen.
